O TREBINJU

Trebinje je grad u Republici Srpskoj, BiH. Prema konačnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Trebinje ukupno je popisano 31.433 lica. Ime grada potiče ili od latinske riječi tribunus (tribunus militum je zapovjednik jedne veće ili više manjih jedinica rimske vojske) ili od slovenske riječi treb, što znači žrtva (žrtvovati).Nalazi se na samom jugu Hercegovine u najjužnijem delu Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Smješteno je ispod planine Leotar, na obodu Trebinjskog polja, u dolini nekada najveće evropske reke ponornice Trebišnjice, koja protiče kroz grad. Od mora je udaljeno oko 27 km putem do Dubrovnika, ili oko 38 km putem do Herceg Novog. Za Trebinje se kaže da je „grad sunca i platana“, a jedan je od najljepših gradova. Ekonomski je i kulturni centar regije Istočne Hercegovine. Trebinje se nalazi na 42° 42‘ 32“ sjeverne geografske širine, a na 18° 19‘ 18“ istočne geografske dužine i na 275 m nadmorske visine. Od Jadranskog mora je udaljeno oko 19 km. Drumovima je spojen sa Dubrovnikom (27 km), LJubinjem (55 km), Mostarom (110 km), Bilećom (30 km), te Nikšićem (70 km) i Herceg Novim (38 km).U pejzažu Trebinja se smenjuju kraška polja i planinski venci dinarskog pravca pružanja. Reljefom opštine dominiraju planina Leotar, rijeka Trebišnjica, te kraška polja Trebinjsko i Popovo. Trebinje je okruženo je brdima i planinama: Ilijino brdo, Obodine, Vlaštica, Leotar (sa 1228 m, najviši vrh u okolini), Kravice, Petrina, Golo brdo, Strač, Hum i Vesac.

Među poljima gornje Hercegovine nejveće je i najpoznatije Trebinjsko i Popovo polje. Uvale Trebinjskog i Popova polja su po svojem tektonskom postanku jedna cjelina, ali na okolnim brdima i na njoj nije jednak rad erozije i denudacije. Ta razlika je očigledna. Pored toga dva polja su razdvojena Trebinjskom šumom.

Zapadno od grada prostire se Trebinjsko polje. Polje se pruža od istoka prema zapadu, u pravcu toka Trebišnjice i zauzima površinu od 18 km². Polje je pokriveno vrlo plodnim aluvijalnim zemljištem pa se zbog bujne vegetacije naziva i Vrtom Hercegovine. Čuven je trebinjski, naročito šumski, duvan iz ovog polja.

Odmah do Trebinjskog je smješteno Popovo polje. Ima usjeva koji na ovom polju daju i dva roda godišnje pa se ono naziva i hercegovačkim Misirom, po poređenju sa dolinom Nila, odnosno Egiptom ili Misirom.Klima u Trebinju je mediteranska (sredozemna) sa kratkim blagim zimama i dugim žarkim ljetima. Jeseni su toplije od proljeća, a snijeg je veoma rijetka pojava. Trebinje je danas najtopliji grad u Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini (uz Mostar i Neum). Prosječna godišnja temperatura vazduha u gradu je 16,6 °C (1981—2012), prosječna januarska temperatura je 8.3 °C, a dok je julska 26,5 °C. LJeti se temperature često penju iznad 40 °C, a zimi se se ponekad spuste i ispod 0 °C. Najviša zabilježena temperatura iznosila je 42,5 °C, 22. jula 2007. A najniža zabilježena temperatura iznosila je -9,6 °C, 9. januara 2017. Godišnje padne prosječno 1624 mm padavina. Dana 21. 7. 2015. tačno u ponoć, u Trebinju je izmjerena temperatura od 33,3 °C, a prema podacima RHMZ RS to je najviša ponoćna temperatura ikada zabilježena na prostoru BiH. Grad ima oko 260 sunčanih dana u godini. Trebinje spada u najsunčanije gradove na Balkanu. Snijeg u Trebinju je prava rijetkost, a i kada padne zadrži se po nekoliko časova. Karakteristični vjetrovi u Trebinju su Bura i Jugo. Bura duva sa sjeveroistoka, donosi prohladno i vedro vrijeme. Dok Jugo duva iz pravca jugoistoka, donosi toplo i kišovito vrijeme. Jugo duva obično u zimskom periodu. Klima je pogodna za uzgoj velikog broja palmi i južnog voća (smokva, nar, mandarina, limun, narandža, grejpfrut, maslina, vinova loza).Klima ovog podneblja uslovila je i specifičnu vegetaciju. Na nižim nadmorskim visinama oko Trebinja javlja se tipična mediteranska zimzelena vegetacija, makija, dok se na višim nadmorskim visinama javlja listopadna vegetacija. Razvijene su poznate mediteranske kulture: smokva, šipak, mandarina, limun, grejpfrut, maslina, narandža, trešnja, kajsija, breskva, dinja, lubenica, kao i ljekovito i aromatično bilje — smilje, pelin, majčina dušica, vrijesak, lavanda, te endemska biljka zanovet (lat. Petteria ramentacea).S obzirom da je Trebinje smješteno na gotovo čistom kraškom terenu — holokrasu, broj prirodnih površinskih vodenih objekata je neznatan. Prirodnih jezera nema, a jedini veći riječni tok je rijeka Trebišnjica.

Trebišnjica je od grada Trebinja dobila svoje ime. Možda je jezički pravilniji naziv Trebinjčica, ali je u narodu ukorijenjeno ime Trebišnjica. Ona je podzemnim vodama u direktnoj vezi sa rijekom Mušnicom. Najprije se ispod gorskog prevoja Čemerna javlja potočić Vrba koji ponire i opet se javlja u Gatačkom polju, kao Mušnica. Ona nestaje u Gatačkom polju, a opet se javlja pod brdom Vlajinjom kod Bileće. To je izvor rijeke Trebišnjice.

Trebišnjica ponire u Ponikvama pod Klekom na sjeverozapadnom kraju Popova Polja. Odakle podzemnim kanalima otiče prema Neretvi i Jadranskom moru. Korito rijeke kroz Popovo polje je betonirano tako da je nestalo ponora, a i čestih poplava. Dok joj korito nije izbetonirano Trebišnjica je bila najveća ponornica u Evropi. Ukupna dužina toka je 97,8 km.

Polovinom 60-ih godina prošlog vijeka izgradnjom hidroenergetskog sistema, Trebišnjica je pregrađena na dva mjesta Grančarevo i Gorica. Brana Grančarevo kod istoimenog sela, 8 km uzvodno od Trebinja, pravi je gigant (123 m). NJenom izgradnjom potopljeno je korito Trebišnjice i sela uz nju sve do Bileće.Najstariji stanovnici Trebinja bili su Iliri, a u VII vijeku p. n. e. se doseljavaju i Grci. Spomen njihovog prisustva ostao je u toponimima. Rimljani dolaze u trebinjski kraj u III vijeku p. n. e. Od njihovog dolaska ovaj kraj je poznat pod nazivom Travunija. Dolazak Slovena se veže za 6. vijek. U ranom slovenskom periodu se zna za više oblasnih gospodara koji su vladali područjem. Nakon što je bugarski car Simeon Veliki zbacio sa vlasti Zaharija Pribislavljevića, vladar Travunije Mihajlo Višević se okrenuo savezu sa kraljem Hrvatske Tomislavom. Posle njegove smrti Travunija je opet bila dio Časlavove Srbije.

Godine 1168, Travuniju je preuzeo Stefan Nemanja. Pod vlašću Nemanjića će i ostati sve do kraja dinastije. Kasnije je Trebinje do dolaska Turaka bilo i u sastavu bosanske države Tvrtka I, a nakon njega se smjenjuju mnogi oblasni gospodari.

Turska vladavina trajala je od 1466. pa sve do 1878, kada ih smjenjuju Austrougari.

Nakon ubistva prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu, poluvojne dobrovaljačke formacije sastavljene od Muslimana i Hrvata terorisale su Trebinje i okolinu. Samo u selu Bogojevići ubijena su 83 deteta a 85 punoletnih je obešeno. Ovi zločini i diskriminacija srpskog stanovništva tokom Velikog rata dovela su do emigracije dela Trebinjaca u Srbiju.[6] Srpska vojska je u Trebinje ušla 11. novembra 1918. godine. Pesnik i diplomata Jovan Dučić (tada jugoslovenski "poslanik" u Rimu) je u centru Trebinja o svom trošku podigao krajem maja 1934. godine spomenik pesniku, crnogorskom vladici i poglavaru Petru Petroviću NJegošu.

U delu Trebinja iznad naselja Police nalaze se ostaci poređanog kamena u pravilno raspoređenim linijama za koje se veruje da imaju značenje povezano sa astronomijom.Najznačajnije kulturno dešavanje u toku godine su Dučićeve večeri poezije. Ovom prilikom u gradu se okupe najznačajnije ličnosti svijeta poezije iz regiona. Piscu najboljeg djela iz prethodne godine se dodjeljuje Dučićeva nagrada.

Sljedeće značajno kulturno dešavanje u gradu je Festival festivala. To je smotra pobjednika sa svih festivala amaterskih pozorišta u regionu.

Narodna biblioteka Trebinje posjeduje veliki knjižni fond, kao i Legat Jovana Dučića. Veoma značajna ustanova za grad je Muzej Hercegovine. U ovom objektu mogu se vidjeti raznovrsne postavke, od prikaza načina života u Istočnoj Hercegovini, do slika poznatih autora. Ovdje se osim izložbi priređuju i promocije i muzički programi.

Za očuvanje tradicije brinu se kulturno-umjetnička društva Alat i Hercegovina, a pri Eparhijskom domu djeluje hor Svetog Vasilija Ostroškog.

Grad ima i Dom omladine — često sastajalište mladih, Dom kulture i Srednju muzičku školu. Trebinje je poslije rata postalo studentski grad. U gradu danas postoje tri fakulteta.

U Trebinju je tokom 1934. godine sniman nemački film Baron Ciganin. Snimanje je trajalo četiri meseca, a za to vreme su brojni meštani grada učestovali u filmu kao statisti.Sport je u Trebinju veoma dobro razvijen. U gradu postoje klubovi za sve popularne ekipne sportove. Najznačajniji su: FK Leotar i KK Leotar. Značajne rezultate postižu i džudisti i karatisti. FK Leotar nastupa na stadionu Police (8.500 mjesta, od čega 4.500 sjedećih), grad ima i Sportsku dvoranu (4.000 mjesta).

U Trebinju su rođeni ili su porijeklom iz Trebinja košarkaši i košarkašice, osvajači medalja za Srbiju i Crnu goru: Predrag Danilović, Milenko Savović, Milan Gurović, Vladimir Radmanović, Dragica Lečić - Nenadić, kao i Dejan Bodiroga koji je napravio košarkaški kamp u Trebinju kojeg svake godine posjete najznačajniji stručnjaci ovog sporta. Poznati odbojkaš Miloš Grbić i njegovi sinovi Vladimir Grbić i Nikola Grbić, kao i pokojni Žarko Petrović su takođe poreklom iz Trebinja. Ivana Ninković je prva plivačica iz Trebinja koja je učestvovala na Olimpijskim igrama i to 2012. godinena OI U Londonu. U ovom gradu je rođen i bosanskohercegovački reprezentativni golman Asmir Begović.

Od zanimljivih društava tu su Speleološko društvo Zelena Brda i planinarsko društvo Vučji zub koji su vrlo aktivni.

Speleološko društvo radi čitavih 35 godina, nosilac je ordena Svetog Save prvog reda.Trebinje je do 1992. godine bio privredno vrlo razvijen grad. Za vrijeme rata dolazi do ekonomske izolacije i naglog pada privredne proizvodnje i zaposlijenosti. Poslije rata se bilježi znatan oporavak privrede, pa kada je u pitanju zaposlenost u Republici Srpskoj najbolja situacija je u Trebinju i Banjaluci, gdje u prosjeku na 3,5 stanovnika dolazi jedna zaposlena osoba.

Nosioci privrednog razvoja opštine su:

Industrija alata. Najveći proizvođač visokokvalitetnih alata u Bosni i Hercegovini i jedan od najvećih u Evropi. Svoje proizvode izvozi u preko 40 zemalja svijeta.

Hidroelektrane na Trebišnjici. Na Trebišnjici su izgrađene dvije hidroelektrane Graničarevo i Gorica. Od 1998. godine sjedište Elektroprivrede RS se nalazi u Trebinju.

Novoteks. Bavi se proizvodnjom konfekcijske robe. Svoje proizvode izvozi najviše u NJemačku.

Swisslion Takovo. Bavi se proizvodnjom prehrabrenih proizvoda.U gradu postoji veliki broj hotela i motela među kojima su najpoznatija dva:

hotel Leotar na lijevoj obali Trebišnjice. Iz njega se preko rijeke pruža pogled na zidine starog grada.

hotel Platani u Starom gradu sa moderno uređenim enterijerom po najsavremenijim evropskim standardima. Ispred hotela se nalaze čuveni trebinjski platani.

Turistički potencijali Trebinja su veoma dobri. Trebinje ima velike mogućnosti za razvoj vjerskog turizma. Kao posljedica veoma burne istorije grada u Trebinju se nalazi veliki broj hramova. Postoji 15 hramova Pravoslavne crkve, dvije katoličke crkve i jedna džamija (prije posljednjeg rata ih je bilo znatno više, ali su porušene i u planu je njihovo obnavljanje). Mnogi pravoslavni hramovi su sagrađeni na temeljima crkava iz ranohrišćanskog perioda. Grad okružuju manastiri: Dobrićevo, Duži, Tvrdoš, Zavala, Petro Pavlov manastir i Hercegovačka Gračanica.

Tokom ljeta održavaju se brojne manifestacije. A turiste privlače i izletišta Lastva, Jazina, Orovac i Ubla. Turističku atrakciju predstavlja i pećina Vjetrenica. Blizina Dubrovnika (30 km) i Herceg Novog (40 km) još dodatno uvećava turističke potencijale grada. Veliki broj turista iz ovih primoskih gradova posjeti Trebinje u toku ljeta.

2017. je u blizini grada otvoren veći (80 hektara) turistički kompleks „Grad Sunca — Vodeni i Dino Park”.U gradu postoji nekoliko već tradicionalnih manifestacija, a najpoznatija je: Trebinjske ljetne svečanosti. U njihovom okviru se održavaju:

Dučićeve večeri poezije. Održavaju se krajem septembra i ovom manifestacijom se zvanično završavaju Trebinjske ljetne svečanosti.

Festival festivala. Smotra amaterskih pozorišta iz BiH i regiona.

Uvijek se organizuje i nekoliko koncerata na kojima nastupaju poznata imena muzičke estrade sa prostora bivše Jugoslavije.

Košarkaški kamp „Dejan Bodiroga“, te Trebinjska škola sporta, koja se održava u periodu jun—avgust.

Skokovi sa Kamenog mosta. Jedna od atrakcija vezana za rijeku Trebišnjicu su Skokovi sa Kamenog mosta koji se održavaju svako ljeto, krajem jula ili početkom avgusta. Obično je praćena i nastupima poznatih muzičara.

Tradicionalna planinarska manifestacija Uspon na Vučji zub i vrhove orjenskog masiva koja se održava u oktobru mjesecu.Lastva. Jedno od najpoznatijih trebinjskih izletišta je Lastva, udaljena 12 km od Trebinja. Tu se nalaze prelijepi prirodni i vještački izgrađeni bazeni, uz njih se nalazi i luksuzni motel Vila Lastva.

Jazina. U neposrednoj je blizini lastve. Takođe ima vještačke ustave i bazene. U ljetnom periodu je veoma posjećena. Odmah uz kupališta se nalazi motel Jazina.

Zubačka Ubla. Oko 20-ak km udaljena od grada. U njima se tradicionalno održava se manifestacija posvećena očuvanju narodne tradicije i običaja sa bogatim kulturno-umjetničkim programom.U današnjem izgledu grada jasno se izdvaja staro urbano jezgro iz turskog vremena, gradnja u doba Austrougarske i nova gradnja. Za razliku od ostalih hercegovačkih gradića u Trebinju je najviše izražena, u gradnji starih objekata, mješavina primorskih i orijentalnih uticaja.

Hercegovačka Gračanica

Vjerna je kopija manastira Gračanica na Kosovu. Sagrađena je 2000. na brdu Crkvina iznad Trebinja, sa željom da izvrši testament čuvenog trebinjskog pjesnika Jovana Dučića. NJegovi posmrtni ostaci prenijeti su iz SAD i sahranjeni u kriptu ovog hrama. Spomen kompleks čine crkva Presvete Bogorodice sa zvonikom, vladičanski dvor, biblioteka, amfiteatar, galerija, salon za bankete, česma i ljetna bašta. Hram se može vidjeti sa svake tačke u Trebinju i to je najljepša sakralna građevina u cijeloj Istočnoj Hercegovini. Sa brda Crkvina pruža se prelijep pogled na cijeli grad.

Manastir Tvrdoš

Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi uz samu rijeku oko 4 km nizvodno od Trebinja, u selu Tvrdošima. Prema narodnom predanju, manastir je osnovao Sveti car Konstantin i majka mu Jelena. Jedan je od najstarijih pravoslavnih manastira u BiH i jedan od najznačajnijih manastira Srpske pravoslavne crkve. Danas je sjedište Zahumsko-hercegovačke episkopije. Smatra se da manastir potiče sa početka XVI vijeka.

Kao i većina vjerskih objekata na ovim prostorima manastir je više puta rušen i opet obnavljan. Najprije je stradao u velikom zemljortesu koji je pogodio Dubrovnik u drugoj polovini XVII vijeka, a 1694. godine su ga do temelja srušili Mlečani bojeći se da ne postane tursko utvrđenje. Manastir je obnovljen 1924. god.

Saborna crkva Preobraženja Gospodnjeg

Građena je u periodu 1888—1908. godine. Nalazi se u centru grada. Pored crkve izgrađen je Eparhijski dom sa bibliotekom „Prepodobni Justin Novi Ćelijski”. U sastavu hrama djeluje hor Svetog Vasilija Ostroškog i folklorno društvo.

Manastir Duži

Manastir Duži je posvećen Pokrovu Presvete Bogorodice. Nalazi se na lijevoj obali Trebišnjice 7 km nizvodno od Trebinja. U XVI i XVII vijeku je bio metoh manastira Tvrdoša. Kada je Tvrdoš razoren, mitropolit i monasi prelaze 1695. godine u Duži, obnavljaju i proširuju crkvu i metoh koji od tada nosi ime Duži. Do ukidanja Pećke patrijaršije 1776. bio je središte hercegovačkog mitropolita. Manastir je više puta stradao, pljačkan i pustošen. U manastiru se nalazi čestica časnog krsta.

Petropavlov manastir

Smješten je u Petrovom Polju, nekoliko kilometara zapadno od Trebinja. U njegovoj blizini se nalazi Pavlova pećina, u koju je po predanju navraćao Sveti apostol Pavle na svom putovanju za Rim. U blizini manastira nalate se ruševine za koje se vjeruje da su ostaci hramova svetih apostola Petra i Pavla s početka 11. vijeka, pa čak i iz šestog. Na temeljima stare crkve podignuta je početkom 20. vijeka.

Spomen crkvica Svetom Vasiliju Ostroškom

Spomen crkvica posvećena Svetom Vasiliju Ostroškom pored kuće u kojoj se rodio u selu Mrkonjići u Popovom polju.

Katolička katedrala

Nekada crkva Blažene Djevice Marije, sagrađena je krajem 19. vijeka.

Osman-pašina džamija

Sagrađena je 1729. po naredbi Osman-paše Resulbegovića, trebinjskog kapetana. Nalazi se u Starom gradu. 1993. godine džamija je izgorela u požaru, zbog smrada i bolesti koje su prijetile ruševine su uklonjene, te je kasnije sagrađena nova.

Perovića most

Perovića most (do posljednjeg rata zvan Arslanagića most) je kao zadužbinu za svoga poginulog sina u borbi sa Mlečanima izgradio Mehmed-paša Sokolović 1574. godine, za vrijeme Turske okupacije.

Kada su Turci 1687. godine potisnuti iz Herceg Novog, mnoge turske porodice su se iz ovog grada doselile u Trebinje. Među njima je bio i izvjesni Arslan-aga. On je dobio posjede istočno od Trebinja: na Zupcima, Necvijeću i Jasenu, te pravo da naplaćuje mostarinu preko mosta na Trebišnjici. Po njemu se, od tada, most naziva Arslanagića most. Izgradnjom hidroenergetskog sistema na Trebišnjici Arslanagića most se našao 1965. godine pod vodom akumulacionog jezera. Po zahtjevu Zavoda za zaštitu spomenika kulture most se demontirao i prenio na drugo mjesto, 1966. godine prilikom pražnjenja akumulacije.

Nova lokacija Arslanagića mosta između naselja Gradina (na desnoj obali rijeke) i naselja Police (na lijevoj obali). Godine 1993. mostu je promijenjeno ime u Perovića most. Pored ovog vrijedi pomenuti i Kameni most (izgrađen 1953), zatim Andrićev most i Geljov most.

Nadgrobna ploča sa mosta, koja potiče sa kraja 12. veka, danas se čuva u Muzeju Hercegovine.

Muzej Hercegovine

Muzej Hercegovine se nalazi u Starom gradu u austrijskoj kasarni s kraja 19. vijeka.

Iznad Trebinja na brdu Strač nalazi se utvrđenje Petrina koje datira iz doba austrougarske vladavine.

U centru grada se nalazi i spomenik oslobodiocima Trebinja, izgrađen 1938. godine povodom 20. godišnjice oslobođenja Trebinja.

Znamenite ličnosti

Jovan Dučić — čuveni srpski pjesnik iz Trebinja. U njegovu čast svake godine se u Trebinju održavaju Dučićeve večeri poezije.

Hristina Obradović, igumanija Manastira LJubostinje.

Jovan Deretić — bivši profesor na Filološkom fakultetu u Beogradu. Za Istoriju srpske književnosti dobio je Oktobarsku nagradu grada Beograda.

Vladimir Radmanović, NBA košarkaš, rođen 1980.

Milenko Savović, košarkaš, rođen 1960.

Iz Trebinja su se tokom kolonizacije poslije drugog svjetskog rata odselili roditelji košarkaša Dejana Bodiroge, Milana Gurovića, Predraga Danilovića, otac pokojnog Dražena Petrovića, kao i majka pokojnog Žarka Petrovića, jednog od najboljih odbojkaša na svetu, rođeni su Trebinjci. Vladimir (Vanja) Grbić i Nikola Grbić kao i njihov otac Miloš poreklom su sa ovih prostora

Poznati Trebinjci su i srpski glumci Nataša Ninković i Nebojša Glogovac

Srđan Aleksić, glumac amater, ubijen kada je pokušao da zaštiti sugrađanina Bošnjaka od maltretiranja i batinanja

Igor Butulija — slavni rukometaš

Beba Selimović — pevačica

Dragica Lečić-Nenadić — košarkašica Crvene zvezde, majka srpskih rukometaša, Petra i Draška Nenadića.

Asmir Begović — bosanskohercegovački fudbaler

Učesnici olimpijskih igara rođeni u Trebinju

Zlatko Mašek (1928—1993) — streljaštvo, FNRJ, LOI Helsinki 1952. i LOI Melburn 1956.

Vladimir Radmanović (1980) — košarka, Srbija i Crna Gora, LOI Atina 2004.

Sanja Starović (1983) — odbojka, Srbija, LOI London 2012.

Saša Starović (1988) — odbojka, Srbija, LOI Peking 2008. i LOI London 2012.

Radoje Đerić (1991) — veslanje, Srbija, LOI London 2012.